Happy Tree Friends - False Alarm (2008)

Το αιματοκύλισμα της παστέλ "αθωότητας"

"Τα Happy Tree Friends είναι χαριτωμένα, αξιαγάπητα ζωάκια που οι καθημερινές τους περιπέτειες έχουν πάντα φρικτή κατάληξη".

Αυτή είναι η σύντομη παρουσίαση των κινουμένων σχεδίων Happy Tree Friends στον επίσημο ιστότοπό τους - αν και η "φρικτή κατάληξη" είναι στην πραγματικότητα πολύ χειρότερη απ' ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Οι λέξεις ωχριούν μπροστά στη διεστραμμένη έμπνευση των καλλιτεχνών που δημιούργησαν τον αντιφατικό αυτόν μικρόκοσμο, ο οποίος μέσα στο σχετικά σύντομο διάστημα της ύπαρξής του τόσο στο διαδίκτυο και στη μικρή οθόνη (από το 2005 το αγγλικό MTV προβάλλει πεντάλεπτα επεισόδια της σειράς σε εβδομαδιαία βάση) όσο και σε μορφή βιντεοπαιχνιδιού (Happy Tree Friends: False Alarm, 2008) κατάφερε ν' αποκτήσει αμέτρητους ενθουσιώδεις φίλους σ' όλο τον κόσμο, αλλά κι έναν όχι ευκαταφρόνητο αριθμό εξίσου ένθερμων επικριτών.

Σε κάποιο αρκετά εμφανές σημείο του site, οι δημιουργοί των Happy Tree Friends προειδοποιούν ότι τα περιεχόμενά του δεν είναι κατάλληλα για παιδιά (προσθέτοντας προκλητικά "και για μεγάλα μωρά") - αυτό, ωστόσο, δεν φαίνεται να πτοεί ιδιαίτερα το πλήθος των ανήλικων επισκεπτών της σελίδας και φανατικών θαυμαστών των Happy Tree Friends, καθώς και των παιδιών που παρακολουθούν τα εμβόλιμα επεισόδια της σειράς στο ελληνικό MAD TV. Έχω δει με τα μάτια μου πιτσιρίκια να ξεκαρδίζονται στα γέλια με τα φρικαλέα παθήματα των "ηρώων" και όσο κι αν βασάνισα το μυαλό μου, δεν μπόρεσα να καταλάβω τι το αστείο έβρισκαν σ' ένα ρεαλιστικότατο ξεκοίλιασμα ή αποκεφαλισμό, έστω κι αν το θύμα ήταν ένα κινούμενο σχέδιο. Ή μάλλον, ένα παραπάνω για το λόγο αυτόν.

Δεν μου λείπει η αίσθηση του χιούμορ, ούτε χάνω εύκολα την ψυχραιμία μου. Για να με επηρεάσει ψυχολογικά κάτι που βλέπω στην τηλεόραση ή στο σινεμά (και είναι προϊόν φαντασίας, εννοείται - δεν αναφέρομαι στις γλαφυρές "αποκλειστικότητες" των ειδήσεων, που είναι μια άλλη θλιβερή ιστορία), πρέπει να υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια του μη ανεκτού. Έχω παρακολουθήσει άπειρες splatter ταινίες κι έχω ξενυχτήσει μέχρι τελικής πτώσεως με παιχνίδια shoot'em up, διαφόρων βαθμών βιαιότητας. Βλέπω και ξαναβλέπω με τον ίδιο ενθουσιασμό thrillers σαν το Μωρό της Ρόζμαρι και τον Εξορκιστή και κάθε φορά περιμένω πώς και πώς τις πιο ανατριχιαστικές σκηνές τους. Όμως δεν άντεξα να δω ως το τέλος ούτε ένα επεισόδιο των Happy Tree Friends.

Τείνω τελικά να πιστέψω πως είτε η δική μου γενιά παραμεγάλωσε, είτε τα παιδιά δεν είναι τα αθώα κι ευαίσθητα πλάσματα που θέλουμε να νομίζουμε - ή τουλάχιστον, δεν είναι μόνο αυτό. Ακριβώς επειδή τους λείπει η πείρα της ζωής και (σε κανονικές συνθήκες, τουλάχιστον) δεν έχουν τα ίδια υποφέρει, δείχνουν συχνά μια αναισθησία, ακόμα κι έναν σαδισμό απέναντι στον πόνο του άλλου. Ό,τι δεν τα αφορά άμεσα, δεν τα αγγίζει καθόλου συναισθηματικά. Επίσης δεν είναι σε θέση να συνειδητοποιήσουν τον κίνδυνο που μπορεί να κρύβει μια αταξία, γι' αυτό οι προειδοποιήσεις (ή και οι απειλές) των μεγάλων τα αφήνουν παγερά αδιάφορα.

Εν πάση περιπτώσει, ας δεχτούμε ότι το όλο εγχείρημα διαπνέεται από μια διάθεση παρωδίας - οι φιγούρες των Happy Tree Friends, όπως και τα ονόματά τους, θυμίζουν εσκεμμένα τα Teletubbies, δημοφιλή αγγλική σειρά κινουμένων σχεδίων για παιδιά (1997-2001). Όμως κι εδώ οι ενστάσεις είναι αναπόφευκτες: ακριβώς επειδή οι χαρακτήρες είναι αναγνωρίσιμοι στα παιδιά, η παγίδα γίνεται ακόμα πιο ύπουλη παρά την προειδοποίηση, ή ίσως και εξαιτίας της. Είναι σαν να λες στο πιτσιρίκι πως δεν κάνει να βάζει σύρματα στην πρίζα και μετά να του δίνεις ο ίδιος το σύρμα, ενώ - ή μήπως επειδή; - ξέρεις ότι δεν πρόκειται ν' αντισταθεί στον πειρασμό.

Όχι βέβαια πως οι ήρωες των κλασικών, πασίγνωστων και αγαπημένων κινουμένων σχεδίων δεν τραβούν κι εκείνοι των παθών τους τον τάραχο - ιδιαίτερα οι "κακοί", που παρά την υπεροχή τους σε όγκο ή δύναμη, δεν καταφέρνουν να τα βγάλουν πέρα με την εξυπνάδα των "καλών" ή καταλήγουν να πέσουν μέσα στο λάκκο που οι ίδιοι έσκαψαν. Το γέλιο εδώ πηγάζει τόσο απ' τη σουρεαλιστική απιθανότητα των καταστάσεων, όσο και απ' την ηθική ικανοποίηση που αφήνει η τελική, αν και τυχαία πολλές φορές, απονομή δικαιοσύνης. Πέρα απ' τη διασκέδαση (που είναι ο πρωταρχικός σκοπός), ο θεατής μένει με την εντύπωση ότι το φιλμάκι που παρακολούθησε είχε ένα αντικείμενο, μια αλληγορία, ένα βαθύτερο νόημα τέλος πάντων. Δεν είδε ανυποψίαστα πλάσματα να πεθαίνουν με τους πιο βάναυσους τρόπους, χωρίς κανέναν άλλο λόγο πέρα απ' το ότι ο θάνατός τους υποτίθεται ότι αποτελεί το κωμικό στοιχείο της ιστορίας. Οι φιγούρες των "παραδοσιακών" κινουμένων σχεδίων μπορεί να έχουν κάποια ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά, αλλά τα όσα παθαίνουν συμβαίνουν εξ ορισμού σε μια σφαίρα κωμικής υπερβολής, η οποία, μεταξύ άλλων, δικαιολογεί και το ότι είναι... εφτάψυχες. Όταν, ας πούμε, ένας οδοστρωτήρας πατάει τον "κακό" και τον κάνει κυριολεκτικά χαλκομανία, ο θεατής ξέρει από πριν πως μόλις απομακρυνθεί ο οδοστρωτήρας, η φιγούρα θα ξαναπάρει το αρχικό της σχήμα και θα συνεχίσει τα "κατορθώματά" της. Ένα τέτοιο πάθημα δεν ανταποκρίνεται με ακρίβεια σε γνώριμα δεδομένα ή σε παραστάσεις που μπορεί να έχει ο θεατής από την καθημερινότητά του. Είναι αστείο επειδή δανείζεται στοιχεία απ' την πραγματικότητα αλλά τα μεταφέρει, παραλλαγμένα, σε μια παραμυθική διάσταση όπου τίποτα πια δεν είναι αδύνατο ή απίθανο.

Με τα Happy Tree Friends ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Ξεκινάμε από μια καθησυχαστική ατμόσφαιρα παραμυθιού για να προσγειωθούμε απότομα στην αμείλικτη πραγματικότητα, χωρίς τίποτα να μας έχει προετοιμάσει γι' αυτήν τη μετάβαση, δίχως τίποτα να τη δικαιολογεί ή να τη στηρίζει. Αν στην αρχική ιδέα υπήρχε η παραμικρή πρόθεση για χιούμορ, την αναιρεί η λεπτομερής αναπαράσταση του θανάτου, η εντελώς ρεαλιστική απεικόνιση του αίματος και των εσωτερικών οργάνων, σε πλήρη αντίθεση με την καθαρά καρτουνίστικη όψη και αισθητική που έχουν οι φιγούρες και τα σκηνικά. Κανένα πλάσμα δεν μπορεί να ζήσει αν ο εγκέφαλός του βγει απ' το κρανίο του, ή αν μείνει κρεμασμένο με τα έντερά του απ' το κλαδί ενός δέντρου. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι το πνεύμα της υπόθεσης θα μπορούσε να έχει μια έγκυρη αντιστοιχία στην πραγματικότητα - ο θάνατος είναι πάντα σκληρός και δεν είναι απαραίτητο να είναι κανείς κακούργος για να υποφέρει - την ανατρέπει το γεγονός ότι οι αδικοσκοτωμένοι χαρακτήρες θα ξαναζωντανέψουν ως δια μαγείας (αλλά εκτός οθόνης) για να πρωταγωνιστήσουν στο επόμενο επεισόδιο και γι' άλλη μια φορά να βρουν παρόμοιο αποτρόπαιο τέλος. Αυτό που δεν "κολλάει" στη συγκεκριμένη σημειολογία είναι ότι δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη το μη αναστρέψιμο του θανάτου, έτσι όπως παρουσιάζεται μέσα στο παστέλ σύμπαν των Happy Tree Friends.

Η σαδιστική μανία των δημιουργών δεν κατευθύνεται μόνο ενάντια στους χαρακτήρες, αλλά και στους θεατές, δοκιμάζοντας την αντοχή των νεύρων και του στομαχιού τους. Το πιο διαστροφικό εύρημα είναι, κατά τη γνώμη μου, αυτό ακριβώς το παραμυθένιο περιτύλιγμα που καταρρακώνεται με τον πιο φρικιαστικό τρόπο. Ο ομολογουμένως ευφυής νους που συνέλαβε το εξαμβλωματικό αυτό υβρίδιο, πάτησε πάνω στην ίδια την εγγενή αντίφαση δυο οικείων οπτικών παραστάσεων - μιας "ζαχαρωτής", παλιμπαιδίζουσας αφέλειας και της ωμής ρεαλιστικής βίας. Χρησιμοποίησε το απόλυτα αντιδεοντολογικό ως ραχοκοκαλιά μιας δημιουργικής ιδέας, μετατρέποντας μέσω της επανάληψης την ανατροπή σε κανόνα, το απροσδόκητο σε αναμενόμενη εξέλιξη. Με το να παρουσιάσει εξαρχής ως δεδομένο το συνδυασμό δυο αντικρουόμενων πραγμάτων, ήταν μοιραίο να αναιρέσει κάθε άμεσα κατανοητή σχέση σημαίνοντος/σημαινομένου και επομένως οποιαδήποτε λογική αλληλουχία μεταξύ των όρων της εξίσωσης. Ντύνει ό,τι πιο αποκρουστικό με χρώματα και σκίτσα που είναι ελκυστικά για τις μικρές ηλικίες και δημιουργούν μια εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας, για ν' αποκαλύψει στο τέλος την πραγματική φύση του "κτήνους" με τρόπο επώδυνα αιφνιδιαστικό.

Το κακό είναι ότι ο οδυνηρός αυτός αιφνιδιασμός γίνεται το προκείμενο, ο αυτοσκοπός. Δεν έχει καμιά άλλη χρησιμότητα πέρα απ' το να μας δείξει με κάθε λεπτομέρεια τον ειδεχθή θάνατο, χωρίς να υπαινίσσεται ή να συμβολίζει τίποτα παραπέρα. Κι εδώ θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι μισώ τον όρο "ηθικό δίδαγμα" και δεν πιστεύω στην αποκλειστικά παιδευτική διάσταση της τέχνης. Ειλικρινά, το τελευταίο πράγμα που θα ήθελα είναι να φανεί πως ηθικολογώ. Δεν είναι αυτό το πνεύμα ούτε ο σκοπός μου, ούτε υπήρξε ποτέ το πρωτεύον κριτήριο ή σημείο αναφοράς μου απέναντι σε οποιαδήποτε καλλιτεχνικό δημιούργημα.

Σ' ένα παλιότερο άρθρο του Pascal Bruckner με θέμα την τηλεοπτική βία, γινόταν λόγος για τη γενικευμένη τάση των μέσων μαζικής ενημέρωσης να μας βομβαρδίζουν ακατάπαυστα με "ζωντανές" εικόνες φρίκης συνοδευόμενες από δραματική μουσική και αφήγηση, με αποτέλεσμα οι αποτρόπαιες σκηνές της πραγματικότητας να ταυτίζονται στο υποσυνείδητό μας με τις βίαιες ταινίες ή τα σίριαλ που παρακολουθούμε. Έτσι μας συνηθίζουν στη θέα της βίας και μας δημιουργούν "ανοσία" απέναντι στα κακώς κείμενα του κόσμου. Η άσχημη όψη της ζωής, εφόσον δεν μας αγγίζει άμεσα, έχει όλο και λιγότερο συναισθηματικό αντίκτυπο, ώσπου να μη μας προξενεί πια καμιά αντίδραση. Είτε αυτό γίνεται από πρόθεση είτε όχι, τα επακόλουθα είναι ακριβώς τα ίδια. Απ' τη στιγμή που έχουμε φτάσει στο σημείο να βρίσκουμε διασκεδαστικό έστω κι έναν εικονικό βίαιο θάνατο, δεν βλέπω σε τι έχει προοδεύσει η ανθρωπότητα και τι μας κάνει να πιστεύουμε πως δεν βρισκόμαστε πια στην εποχή του Μεσαίωνα (όπου οι δημόσιες εκτελέσεις αποτελούσαν σημαντικό κομμάτι της λαϊκής ψυχαγωγίας), της ρωμαϊκής αρένας ή κι ακόμα πιο πίσω...

(Αθήνα, Φεβρουάριος 2007)