Το "Μάλωμα" που Βγήκε σε Καλό

Μια παιδική ζωγραφιά & ο γλύπτης Γιώργης Τσαπέλλας

Τον αείμνηστο Χιώτη γλύπτη και ζωγράφο Γιώργο (ή Γιώργη, όπως τον φώναζαν οι γνωστοί και φίλοι του) Τσαπέλλα είχα την τιμή - και όπως τελικά αποδείχτηκε, την τύχη - να τον γνωρίσω από κοντά στα παιδικά μου χρόνια, όταν μαζί με τους γονείς μου τον επισκεφτήκαμε στο κτήμα του στο νησί, όπου διατηρούσε και το ατελιέ του.

Υπήρχε μια όχι και τόσο ευχάριστη προϊστορία ανάμεσα στον σημαντικό καλλιτέχνη και τον πατέρα μου, Κώστα Χωρεάνθη - ο οποίος επίσης ζωγράφιζε, αλλά ερασιτεχνικά: νεαρός ακόμα ο πατέρας μου, και ενώ ο Τσαπέλλας ήταν ήδη αναγνωρισμένος, του πήγε να δει μερικά σχέδια τα οποία ετοιμαζόταν να υποβάλει σε έναν διαγωνισμό.

Ο πατέρας μου είχε πρωτότυπες ιδέες και ιδιαίτερο στυλ στο σχέδιο, κυρίως στις βινιέτες και τα διακοσμητικά μοτίβα, ενώ ήταν και καλλιγράφος. Ο Τσαπέλλας, όμως, για κάποιο λόγο τον αποθάρρυνε, λέγοντάς του πως τα έργα του "δεν ήταν τίποτα σπουδαίο" και δεν είχε μέλλον στα εικαστικά. Και ο πατέρας μου, θεωρώντας τον αυθεντία στην τέχνη του, τον άκουσε. Δεν έλαβε μέρος στο διαγωνισμό, ούτε σε κατοπινές εκθέσεις που ήταν ανοιχτές σε νέους ζωγράφους. Ποτέ δεν σταμάτησε να σκιτσάρει, αλλά μονάχα για το κέφι του, και σπάνια έδειχνε σε τρίτους τα σχέδιά του.

Ο Γιώργης Τσαπέλλας δεν πρέπει να ήταν πολύ μεγάλος σε ηλικία όταν πήγαμε να τον δούμε, αν και εμένα μου είχε φανεί βιβλικός. Είχε άσπρα μαλλιά και γένια και ήταν κάπως τραχύς, σκαιός στο φέρσιμο. Σαν οξύθυμη εκδοχή του Χαλεπά ή του Τσαρούχη.

Εγώ τότε ζωγράφιζα σαν παιδί - είχα ευχέρεια στις γραμμές και στους συνδυασμούς των χρωμάτων, μα οι ανθρώπινες φιγούρες μου είχαν τα τυπικά χαρακτηριστικά της παιδικής ζωγραφικής: μεγάλο κεφάλι, δυσανάλογα μικρό και εντελώς σχηματικό σώμα και άκρα. Η μητέρα μου είχε πάρει μαζί της μερικές από τις ζωγραφιές μου, και από περιέργεια για τη γνώμη του Τσαπέλλα, του τις έδωσε να τους ρίξει μια ματιά.

Εκείνος τις κοίταξε βιαστικά, με ύφος βλοσυρό σαν να του έφταιγαν, και τις πέταξε δίπλα του, πάνω στον πάγκο του κήπου όπου καθόταν. "Έλα δω", μου είπε, κι εγώ σχεδόν πανικόβλητη τον πλησίασα διστακτικά. Με απορία τον είδα να σηκώνει το χέρι του και να καλύπτει με την παλάμη το πρόσωπό του. "Βλέπεις;" με ρώτησε απότομα. "Το χέρι μου σκεπάζει όλη τη μούρη μου. Αυτά τα χέρια που έφτιαξες δεν μπορεί να τα έχει άνθρωπος".

Θυμάμαι αυτολεξεί τα λόγια του, όπως θυμάμαι και το πόσο οι γονείς μου θύμωσαν μαζί του, γιατί δεν είχε καθόλου λογαριάσει ότι μιλούσε σε μικρό παιδί. Δεν του το είπαν βέβαια στα ίσια, αλλά φύγαμε έχοντας εισπράξει απ' τον Γιώργη Τσαπέλλα και δεύτερη απόρριψη εντός του άμεσου οικογενειακού μας κύκλου.

Εμένα, ωστόσο, μου είχε κάνει εντύπωση αυτό που μου είπε για τα χέρια, και διαπιστώνοντας ότι είχε δίκιο, μπήκα σε σκέψεις. Χωρίς ο ίδιος να το θέλει ή να το ξέρει, μου έμαθε με δυο λέξεις τη βασική αρχή των πάντων: την αναλογία. Δεν είχα ακόμα την ωριμότητα να την επεξεργαστώ, αλλά έστω κι αυτή η πρώτη συνειδητοποίηση ήταν αποφασιστική για τη μετέπειτα ενασχόλησή μου με το σχέδιο, και όχι μόνο.

Αντί να με απογοητεύσει, η αυστηρή του παρατήρηση με βοήθησε από πολύ νωρίς να αντιληφθώ και να προσπαθήσω να διορθώσω τα λάθη μου. Απ' την ίδια κιόλας στιγμή, με ανάγκασε να συνειδητοποιήσω την ύπαρξη, το ρόλο και τη σημασία των αναλογιών, της προοπτικής, τη σχέση του κάθε αντικειμένου με το χώρο. Με παρακίνησε να εξασκηθώ εντατικά, ώσπου έφτασα στο σημείο να υπολογίζω με μεγάλη ακρίβεια αποστάσεις και διαστάσεις, μόνο με το μάτι. Μου έδωσε το έναυσμα να μελετήσω τους κλασικούς ζωγράφους - στην αρχή εμπειρικά, ξεφυλλίζοντας τους τόμους από τις ιστορικές σειρές Οι Μεγάλοι Ζωγράφοι και Οι Έλληνες Ζωγράφοι των εκδόσεων Μέλισσα, τους οποίους είχαμε στο σπίτι - και αργότερα και σε θεωρητικό επίπεδο.

Αν δεν με είχε τότε "επιπλήξει" ο Τσαπέλλας, σίγουρα θα ανακάλυπτα κάποτε και μόνη μου τι δεν έκανα σωστά - ίσως, όμως, θα αργούσα να μπω στη διαδικασία να αμφισβητήσω (με την καλή έννοια) τον εαυτό μου, να επαναπροσδιορίσω ό,τι νόμιζα πως έφτιαχνα "καλά" σαν παιδί, μόνο και μόνο επειδή με επαινούσαν οι ενήλικες. Και μεγαλώνοντας, εκτίμησα και εκτιμώ όλο και περισσότερο την αξία της γνήσιας, εποικοδομητικής κριτικής σε κάθε πεδίο της δημιουργικής μου δραστηριότητας. Όσο περίεργο και αν ακούγεται, ό,τι βήμα έχω κάνει προς τα εμπρός στη ζωή μου δεν το χρωστώ σε επαίνους ή επιβραβεύσεις, μα σε αντιξοότητες και επισημάνσεις που αρχικά μπορεί να με στενοχώρησαν, ή και να με έθιξαν.

Μια ανάλογη παρατήρηση - ή μάλλον συμβουλή, σε ασύγκριτα πιο ήπιο τόνο και κλίμα - που αρκετά αργότερα δέχτηκα από τον επίσης αείμνηστο αρχιμουσικό και συνθέτη Ιωσήφ Μπενάκη με βοήθησε να προχωρήσω και στη μουσική, να εμβαθύνω στις θεωρητικές μου γνώσεις και να πειραματιστώ με τον ήχο όπως δεν είχα καν διανοηθεί όταν σκάρωνα τις πρωτόλειες μελωδίες μου. Και τα δυο αυτά περιστατικά μού έδωσαν να καταλάβω πως η τέχνη - ζωγραφική, μουσική, γράψιμο, όπως και κάθε άλλη από τις πρώτιστα δημιουργικές τέχνες - είναι συγχρόνως και επιστήμη, και ότι η θεωρητική κατάρτιση όσο και η πραγματολογική γνώση είναι όχι απλώς χρήσιμες, μα θεμελιώδεις στη δημιουργική διαδικασία.

Το να ακολουθούμε βασικές αρχές και κανόνες δεν είναι απαραίτητα δεσμευτικό, ούτε εμπόδιο στην πηγαία έμπνευση. Ίσα ίσα, μόνο γνωρίζοντας τους κανόνες και έχοντας ασκηθεί στην εφαρμογή τους, θα μπορέσουμε να τους "σπάσουμε" με δημιουργικό τρόπο ώστε να δώσουμε το δικό μας ιδιαίτερο στίγμα, χωρίς εκπτώσεις στην ουσία και την ποιότητα του αποτελέσματος.

Το "ηθικό δίδαγμα" είναι αφενός να μην αποθαρρυνόμαστε από την απόρριψη, και αφετέρου να λαβαίνουμε υπόψη μας τις χρήσιμες επισημάνσεις, έστω και αν τύχει να γίνουν με τρόπο άκομψο. Να διυλίζουμε τα αρνητικά σχόλια και να κρατάμε ό,τι εποικοδομητικό έχουν να μας δώσουν, ακόμα και αν το κίνητρό τους δεν είναι πάντοτε καλοπροαίρετο. Δεν αναφέρομαι, φυσικά, στην καθαρή εμπάθεια που είναι εμφανής διότι δεν έχει επιχειρήματα, αλλά στις ουσιαστικές, με συγκεκριμένα στοιχεία παρατηρήσεις.

Ένα από τα εμβληματικά έργα του Γιώργη Τσαπέλλα είναι η πανέμορφη γοργόνα ή θαλάσσια νύμφη που κοσμούσε παλιότερα ένα σιντριβάνι μέσα στη Χώρα της Χίου. Το σιντριβάνι δεν υπάρχει πια, μα το άγαλμα εξακολουθεί να βρίσκεται στο ίδιο σημείο, και αν δεν κάνω λάθος, πάνω στο αρχικό του βάθρο που αποτελούσε και την κεντρική στήλη του σιντριβανιού.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το εξώφυλλο στη φωτογραφία είναι από τη συλλογή άρθρων του λογοτέχνη και κριτικού Γεώργη Διλμπόη για τον Γιώργο Τσαπέλλα στον τοπικό Τύπο του νησιού, η οποία κυκλοφόρησε το 2007 από τις χιακές εκδόσεις Άλφα Πι, με τίτλο το όνομα του καλλιτέχνη..