Headlong (1999)

Ένα "άγνωστο γνωστό" αριστούργημα

Το μυθιστόρημα Headlong του Michael Frayn είναι ένα ιδιόμορφο thriller, γεμάτο σασπένς και αγωνία, η οποία όμως δεν εξαρτάται από τα γνωστά κλισέ του είδους. Η υπόθεση του έργου έχει ως εξής: Η Kate, ιστορικός τέχνης και ο Martin, συγγραφέας φιλοσοφικών μελετών, πηγαίνουν να περάσουν τις διακοπές τους στο εξοχικό τους σπίτι, μαζί με την κορούλα τους Tilda. Εκεί γνωρίζονται μ' ένα άλλο ζευγάρι που μένει σ' ένα γειτονικό αγρόκτημα, τον Tony και τη Laura, ιδιοκτήτες πινάκων ζωγραφικής μεγάλης αξίας, την οποία οι ίδιοι μεταφράζουν αποκλειστικά σε χρηματικό αντίκρυσμα. Ο Martin και η Kate καλούνται να κάνουν μια πρόχειρη εκτίμηση των πινάκων και τότε ο Martin ανακαλύπτει ότι ο ένας απ' αυτούς, που είναι ανυπόγραφος και οι ιδιοκτήτες του τον χρησιμοποιούν για να... μην μπαίνουν στο σπίτι απ' την καμινάδα οι κουτσουλιές των πουλιών, δεν είναι καθόλου το κακότεχνο αντίγραφο που δηλώνει η ετικέτα στο πίσω του μέρος.

Από τη στιγμή εκείνη κι έπειτα ο πίνακας γίνεται έμμονη ιδέα στον Martin, ο οποίος αφοσιώνεται με πάθος στη μελέτη της ζωής και του έργου του ζωγράφου Pieter Brueghel (πιθανού δημιουργού του περίφημου αυτού κομματιού) και προσπαθεί να εντάξει τον πίνακα μέσα στη γενική κοσμοθεωρία και στάση ζωής του ζωγράφου.

Η μανία του είναι τέτοια ώστε βάζει σε κίνδυνο το γάμο του και την κοινωνική του υπόληψη, ενώ συγχρόνως ο πίνακας παίζει μαζί του ένα ανατριχιαστικό κρυφτό, αλλάζοντας χέρια και κάνοντας την εμφάνισή του στα πιο απίθανα μέρη, πότε αποκαλύπτοντας και πότε κρύβοντας τις λεπτομέρειες που πιστοποιούν την ταυτότητά του και οδηγώντας τον ίσαμε τότε τίμιο και νομοταγή Martin στο να σκαρφιστεί τις πιο απίθανες απάτες προκειμένου να τον αποκτήσει...

Παρά το κάπως εξειδικευμένο θέμα του και τις εξαντλητικές ιστορικές και τεχνοκριτικές πληροφορίες σχετικά με το έργο του Brueghel, οι οποίες προϋποθέτουν μια ορισμένη εξοικείωση με το χώρο της τέχνης, το βιβλίο διαβάζεται απνευστί, κρατώντας το ενδιαφέρον και την αγωνία του αναγνώστη αμείωτα μέχρι την τελευταία σελίδα. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που ένας συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τέχνασμα για να "σπρώξει" τη μυθιστορηματική πλοκή ένα πραγματικό ή φανταστικό καλλιτεχνικό ή λογοτεχνικό έργο (το Πορτρέτο του κ. W. Η. για παράδειγμα, όπου ο ήρωας του Oscar Wilde επιδίδεται σ' έναν εξίσου παθιασμένο αγώνα προκειμένου να ανακαλύψει την ταυτότητα του μυστηριώδους κυρίου W. Η., στον οποίο είναι αφιερωμένα τα περισσότερα σονέτα του Shakespeare) αλλά το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι το στοιχείο του thriller βγαίνει μέσα από την ίδια την ύπαρξη και το θέμα του πίνακα, ο οποίος τελικά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό απ' αυτό που φαίνεται, απ' όλες τις οπτικές γωνίες και τις ιδεολογικές απόψεις. Σε κάθε βήμα της πλοκής το "φαίνεσθαι" υπονομεύει το "είναι" και το αντίστροφο, αφήνοντας στο τέλος μετέωρο το ερώτημα για το τι τελικά επικρατεί και τι νόημα μπορεί να έχουν όλα τα άλλα μπροστά στην εικόνα μιας ευτυχισμένης οικογένειας και μιας ευϋπόληπτης θέσης στην κοινωνία. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι ο συγγραφέας κάνει κήρυγμα - αντίθετα, αυτό που μένει στην ψυχή του ήρωα αλλά και του αναγνώστη είναι η αγαλλίαση που αφήνει η αισθητική απόλαυση την οποία προσφέρει ένα έργο τέχνης.

Πρόκειται για ενα μυθιστόρημα πολύ αξιόλογο, που αξίζει να διαβαστεί κι έχει όλες τις προϋποθέσεις για να προσεχτεί από την κριτική και το κοινό στη χώρα μας.

(Αθήνα, Ιανουάριος 1999)