Η επικίνδυνη "σκέπη" της πολιτικής ορθότητας
Καταρχάς, οφείλω να ομολογήσω ότι όποιος το σκαρφίστηκε αυτό το πράγμα, ήταν μοχθηρά ευφυής. Είναι έτσι οργανωμένο ώστε να σε πείθει πως πρόκειται για ριζοσπαστική θεώρηση που αποκαθιστά το δίκαιο, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι παρά το ακριβώς αντίθετο: όχι επανάσταση, αλλά μια "άνωθεν εγκεκριμένη" επίφαση επανάστασης (που ο στόχος της πιθανώς είναι η πρόληψη, ή η κατάπνιξη στη ρίζα της, μιας ενδεχόμενης πραγματικής επανάστασης). Με άλλα λόγια, λέμε στον κόσμο όλα όσα θα του άρεσε να ακούει, για να κάθεται φρόνιμος και να τον έχουμε του χεριού μας.
Αν όμως δεν αποκαλέσεις με το αληθινό του όνομα το όποιο "τέρας" σε κατατρύχει απέξω ή από μέσα σου, δεν μπορείς να το πολεμήσεις. Το βλέπεις σαν έναν αόριστο ίσκιο που δεν ξέρεις ποτέ από πού θα χτυπήσει. Ή δημιουργείς στον εαυτό σου μια λανθασμένη αίσθηση ασφάλειας και όταν το "τέρας" σου επιτεθεί, δεν έχεις πώς να το παλέψεις. Δυστυχώς, το χρύσωμα του χαπιού κάθε άλλο παρά βοηθάει. Απαγορεύοντας, ας πούμε, διά ροπάλου μια συγκεκριμένη φρασεολογία δεν σημαίνει ότι αυτόματα, ως εκ θαύματος θα εξαλείψεις ΚΑΙ τη νοοτροπία που την παρακινεί, και την παρακινούσε για αιώνες ολόκληρους. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να έχουμε πράγματι αποδεχτεί μια κατάσταση και να την αντιμετωπίζουμε (ή να την υπερασπιζόμαστε) ουσιαστικά, και στο να απαιτούμε από τους άλλους να (προσποιούνται ότι) την αποδέχονται επειδή "δεν είναι σωστό" να τη θεωρούν προβληματική. Μήπως αυτό ακριβώς δεν συμβαίνει ήδη; Κάνουμε πως δεν βλέπουμε ό,τι δεν μας αρέσει ή φερόμαστε με συγκαταβατική ανωτερότητα, για να δείξουμε στους άλλους ότι "εμάς δεν μας ενοχλεί". Δυστυχώς τα πράγματα είναι έτσι που οποιουδήποτε είδους ή βαθμού διαφορετικότητα καταδικάζεται ή παραγκωνίζεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε αυτό είτε όχι, είτε το εξωτερικεύουμε με λόγια ή πράξεις (τι ακριβώς λόγια και πράξεις δεν έχει σημασία) είτε όχι.
Όσο και να πλασάρεται ως προοδευτική και απελευθερωτική, η "πολιτική ορθότητα" μου δίνει την αίσθηση ότι στην πραγματικότητα είναι σκοταδιστική και κατά βάση χειριστική. Και υποκριτική επίσης, διότι συνήθως καταλήγει να απομονώνει και να στοχοποιεί ακόμα περισσότερο όσους υποτίθεται ότι θέλει να προστατέψει από την απομόνωση και τη στοχοποίηση. Με το να κολλάει σε όλα ετικέτες που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση, καταδικάζει τη ρευστότητα και τις αποχρώσεις των εννοιών, περιορίζοντας την κριτική σκέψη και μετατρέποντας το γνήσιο συναίσθημα σε φτηνό, επιφανειακό συναισθηματισμό. Και έτσι χειραγωγεί ευκολότερα, κολακεύοντας και ενθαρρύνοντας τα συμπλέγματα και τα απωθημένα του καθενός αντί να τον βοηθά όντως να τα πολεμήσει και να απαλλαγεί από αυτά. Το θέμα είναι να αποδεχτεί κανείς με ουσιαστικό και εποικοδομητικό (τόσο για τον ίδιο όσο και για τους άλλους) τρόπο τη μοναδικότητά του, και όχι να νομίζει πως κέρδισε κάτι επειδή του έδωσαν την άδεια να πανηγυρίζει παπαγαλίζοντας μηχανικά ότι την αποδέχεται.
Τουλάχιστον όπως εφαρμόζεται, το "πολιτικά ορθό" συχνά συμβαίνει να αγγίζει το παράλογο, και ακόμα συχνότερα το γελοίο. Πρόσφατο παράδειγμα, η γνωστή υπόθεση με τις "απαγορευμένες" μεταφράσεις ποιήματος - επιεικώς σαχλού, κατά την ταπεινή μου γνώμη, παρά τις καλές του προθέσεις και τον ντόρο γύρω από αυτό - που έγραψε νεαρή έγχρωμη Αμερικανίδα προς τιμήν του νεοεκλεγέντος Πλανητάρχη: πρώτα από μια λευκή non-binary Ολλανδέζα συγγραφέα στην ηλικία περίπου της ποιήτριας και στη συνέχεια από έναν μεσήλικα Ισπανό, καταξιωμένο μάλιστα μεταφραστή. Επειδή δεν θα μπορούσαν, λέει, να μπουν στη θέση της και να βιώσουν επακριβώς τα ίδια μ' εκείνη (όχι, παρεμπιπτόντως, κανένα χαμίνι από γκέτο δίχως στον ήλιο μοίρα, αλλά μια καλοζωισμένη, καλοαναθρεμμένη κοπέλα από ευκατάστατη οικογένεια, σπουδαγμένη σε ακριβά κολέγια και ντυμένη με την τελευταία λέξη της μόδας), βάσει του φύλου, της φυλής, της ηλικίας και της σεξουαλικής της ταυτότητας. Δηλαδή εγώ π.χ. δεν έπρεπε να είχα μεταφράσει Naguib Mahfouz στα 18 μου επειδή... δεν ήμουν ογδοντάχρονος Αιγύπτιος; ΑΥΤΟ ίσα ίσα - πέρα από απόλυτα εξωφρενικό - στην ουσία είναι βαθύτατα ρατσιστικό και προσβλητικό, τόσο για την ποιήτρια όσο και για τους παραλίγο μεταφραστές της. Σκέτο τρελοκομείο, και ειλικρινά δεν ξέρω ως πού θα φτάσει η σχιζοφρένεια. Πού Beckett και πού Ionesco. Σε λίγο θα μας πουν (ικανούς τους έχω) ότι για να γράψεις βιβλίο με εξωγήινους πρέπει να είσαι κι εσύ εξωγήινος, αλλιώς θα είναι προσβλητικό για τους εξωγήινους επειδή δεν μπορείς να σκέφτεσαι σαν αυτούς. Με την ίδια (μη) λογική, οι συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων έπρεπε να είναι δολοφόνοι, ντετέκτιβ ή πτώματα.
Στην προκειμένη περίπτωση, ο - οξύμωρα συμπλέων με τις εξουσιαστικές γραμμές - ακτιβισμός διαπράττει σφάλμα μοιραίο και ασυγχώρητο, μπαίνοντας σε χωράφια όπου δεν έχει καμιά δουλειά και απαιτώντας κιόλας να υπαγορεύει τις δικές του ντιρεκτίβες. Όταν η τέχνη εξαναγκάζεται (με την απειλή, μάλιστα, ποινικών κυρώσεων) να υπακούει σε οποιασδήποτε "εξουσία" ή πολιτική χωρίς δυνατότητα αντίδρασης, χάνει πια το νόημά της, αν όχι και το λόγο ύπαρξής της. Ιδίως όταν οι "κανόνες" που της επιβάλλονται γίνονται όλο και πιο παρανοϊκοί, ασύμβατοι με τη γνήσια ουσία της ανθρώπινης διαφορετικότητας - την οποία η τέχνη από τη φύση της εκφράζει και υπηρετεί, χωρίς ετικέτες, φανφάρες και καθωσπρεπισμούς. Δυστυχώς, οι νεότεροι ακτιβιστές δεν είναι σε θέση να το αντιληφθούν αυτό, ούτε δείχνουν να συνειδητοποιούν την οφθαλμοφανή γελοιότητα και τον παραλογισμό του πράγματος. Και το χειρότερο είναι ότι αυτή η μη επίγνωση επιδιώκεται να θεωρηθεί ως κάτι όχι μονάχα φυσιολογικό, μα και πρέπον.
Από την άλλη - μια και μίλησα για "φυσιολογικό" - το ότι δεν ασπάζομαι μια νοοτροπία, δεν σημαίνει ότι υιοθετώ υποχρεωτικά την άκρως αντίθετη: προτιμώ να σκέφτομαι και να προβληματίζομαι παρά να ακολουθώ. Διότι εξίσου ακραία και επικίνδυνη είναι και η εμμονή ορισμένων από τους "αντιφρονούντες", με τη μαχητική υπεράσπιση της "φύσης" όπως αυτοί αποκλειστικά όσο και αυθαίρετα την εκλαμβάνουν και την ορίζουν. Δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ πόσες και ποιες από τις τάσεις και τις συνήθειές μας είναι έμφυτες και ποιες αποτελούν πολιτισμικό κεκτημένο. Είμαστε όντως σε θέση να τις διαχωρίσουμε με κάθετη βεβαιότητα; Άλλωστε ο ίδιος ο πολιτισμός των "ανεπτυγμένων" κοινωνιών (τον οποίο, όμως, απολαμβάνουμε ανενδοίαστα) δεν παραβιάζει ήδη τη φύση του ανθρώπου και τη φύση γενικότερα - η οποία φύση, αν δεν απατώμαι, όχι μόνο δεν συμπεριφέρεται συλλήβδην με στρατιωτική ομοιομορφία, αλλά εξελίσσεται και μεταλλάσσεται ακατάπαυστα; Απλοί προβληματισμοί από μια γυναίκα που μικρή τρελαινόταν για κουρδιστά παιχνίδια και κατασκευές, ενώ τις κούκλες, ειδικά αν ήταν αρθρωτές και ανοιγόκλειναν και τα μάτια, τις έκανε φύλλο και φτερό τις ταλαίπωρες. Ήμουν άραγε η αφύσικη εξαίρεση του κανόνα, ή απλώς δεν είχα "εκπαιδευτεί" επαρκώς από μωρό ώστε να εντάσσομαι στο οικείο στερεότυπο;
Ωστόσο, η "αποδοχή της διαφορετικότητας" (της κάθε "διαφορετικότητας"), έτσι όπως τη θέτει η πολιτική ορθότητα, είναι από μόνη της μισαλλόδοξη και ρατσιστική. Σημαίνει ότι "ναι, αναγνωρίζω ότι υπάρχει μια κακομοίρικη 'διαφορετικότητα' την οποία βάζω όλη μαζί σ' ένα τσουβάλι και στην οποία εγώ, ο εξ ορισμού προνομιούχος, κάνω τη χάρη να ρίξω τα μούτρα μου και να την αποδεχτώ. Μην κάνει όμως κανένα αστείο και ξεχάσει έστω και για κλάσμα του δευτερολέπτου ότι είναι 'διαφορετική' (όχι, φυσικά, όπως η ίδια το ζει και το εισπράττει, αλλά με τον τρόπο που εγώ το αντιλαμβάνομαι), γιατί έχω όλα τα μέσα για να την επαναφέρω στην τάξη, θυμίζοντάς της ακατάπαυστα και με κάθε δυνατό τρόπο πόσο διαφορετική είναι και έχει την υποχρέωση να είναι, ώστε να μην πάει χαμένη η δική μου θυσία/ξεφτίλα που κάθομαι και την αποδέχομαι".
ΗΜΑΡΤΟΝ δηλαδή. Εξάλλου, αν επρόκειτο για ειλικρινή και ολόψυχη αποδοχή, η λέξη "διαφορετικότητα" δεν θα έμπαινε καν στην εξίσωση, γιατί η αποδοχή της θα ήταν δεδομένη και αυτονόητη. Και σε τελική ανάλυση, τι πάει να πει "διαφορετικότητα"; Η λέξη και μόνο είναι προσβλητική έτσι όπως χρησιμοποιείται, αφού προϋποθέτει ότι απ' τη μια πλευρά υπάρχει ένας κανόνας που δεν τον συζητάμε καν, κι απ' την άλλη οι πτωχές εξαιρέσεις του, στις οποίες πετάμε ένα ξεροκόμματο ελεημοσύνης πείθοντάς τις ότι νοιαζόμαστε για το καλό τους, με μόνο σκοπό να συγχαρούμε στο τέλος τον εαυτό μας για την "ανοιχτομυαλιά" του. Διόλου τυχαία δεν είναι η "γενναιόδωρη" παραχώρηση στην πλέμπα του δικαιώματος να "αυτοπροσδιορίζεται" ως ό,τι της καπνίσει, ανάλογα με ποιο πλευρό ξύπνησε το πρωί, ενώ ταυτόχρονα της στερούνται βίαια και καταχρηστικά οι αυτονόητες ατομικές, κοινωνικές ή/και πολιτικές της ελευθερίες (σ' αυτό - καθώς και στην εγγενή απανθρωπιά και επικινδυνότητα του ουδετέρου γένους ως επίσημου αυτοπροσδιοριστικού, σε συνάρτηση με άλλα τρέχοντα ζητήματα - αξίζει να αφιερώσουμε ξεχωριστό άρθρο).
Ας μας αφήσουν λοιπόν στην ησυχία μας οι Γραμματείς και Φαρισαίοι υποκριτές, που θα μας πούνε αυτοί εμάς ότι κατάλαβαν ποτέ την όποια "διαφορετικότητα" του καθενός - αφού είτε τους βολεύει είτε όχι, όσο και να μας τσουβαλιάζουν κάτω από ταμπέλες, λάβαρα, χρωματικούς κώδικες και γράμματα της αλφαβήτου, ο κάθε άνθρωπος ως οντότητα είναι "από κατασκευή" διαφορετικός απ' όλους τους ομοίους του, με τρόπο θαυμαστά αυτοαναφορικό και σοφά, υποστασιακά αυτοαναιρούμενο, μοναδικό και ανεπανάληπτο - και νοιάστηκαν (εκ του ασφαλούς) γι' αυτήν. Ο καθένας (μας) ξέρει να την υπερασπιστεί και να την αναδείξει και μόνος του, δίχως το δεκανίκι της δικής τους αυτάρεσκης μεγαλοψυχίας. Και όσοι πραγματικά, επί της ουσίας τον στηρίζουν στη μοναδικότητά του, είναι έτσι κι αλλιώς κοντά του - χωρίς να τον βλέπουν σαν νούμερο σε τσίρκο, αλλά αντιμετωπίζοντάς τον σαν κανονικό άνθρωπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου