Τραγούδια του Παθανάρες (1948)

Μια λογοτεχνική φάρσα & ένα "καταδικασμένο" project

Προ αμνημονεύτων αιώνων, ένα απ' τα βιβλία των Αγγλικών μου περιείχε ένα κείμενο που μιλούσε για την περίπτωση κάποιου Έλληνα ποιητή (δεν τον ονόμαζε), ο οποίος, μπουχτισμένος απ' τις λογοτεχνικές "κλίκες" της εποχής του, την ξενομανία και τη μεροληψία εκδοτών, κριτικών και κοινού, σκαρφίστηκε ένα τέχνασμα. Άρχισε να δημοσιεύει σε εφημερίδες μεταφρασμένα ποιήματα ενός νεαρού Μεξικανού, του Jose Pathanares. Τα ποιήματα αυτά χαιρετίστηκαν και εξυμνήθηκαν ομόφωνα ως αριστουργήματα μιας πρωτοφανούς ποιητικής ιδιοφυΐας, ώσπου ο "μεταφραστής" τους αποκάλυψε τη φάρσα του: τα ποιήματα ήταν όλα δικά του, γραμμένα εξαρχής στα Ελληνικά. Όσες φορές όμως είχε επιχειρήσει να παρουσιάσει πρωτότυπη ποίησή του χωρίς ψευδώνυμο, οι εκδότες την απέρριπταν και οι κριτικοί την αγνοούσαν. Έπρεπε να την "ντύσει" με ξενικό περιτύλιγμα ώστε να δεήσουν να της δώσουν προσοχή.

Το γεγονός είναι πραγματικό, με "αυτουργό" τον αείμνηστο ποιητή, επιμελητή εκδόσεων και δημοσιογραφικής ύλης Τάσο Παππά (1921-1999). Κατά διαβολική σύμπτωση, στην οικογενειακή μας βιβλιοθήκη υπήρχε ένα πολύ λεπτό βιβλιαράκι - ακριβώς ένα τυπογραφικό (δεκαεξασέλιδο) - με τον τίτλο Τραγούδια του Παθανάρες και την υπογραφή του Παππά. Ήταν τυπωμένο από τον Μαυρίδη, με χρονολογία έκδοσης 1948 και μια δυο βινιέτες του Μιχάλη Νικολινάκου. Τα φύλλα ενώνονταν στη ράχη με καφέ κλωστή κεντήματος.

Θα ήμουν τότε γύρω στα 14 με 15 και άρχιζα μόλις να μαθαίνω κιθάρα. Η υπόθεση του "Παθανάρες" με είχε κεντρίσει και ενθουσιάσει - μα και τα ποιήματα της συλλογής ήταν φτιαγμένα για να τραγουδηθούν. Θυμάμαι ότι είχα σκαρώσει μελωδίες για όλα σχεδόν, σημειώνοντας τα ακόρντα σ' ένα τετράδιο που αργότερα, δυστυχώς, έχασα μαζί με διάφορα άλλα πράγματα.

Οι γονείς μου με βοήθησαν να βρω το τηλέφωνο του Παππά και επικοινώνησα μαζί του, καταρχάς για να τον ενημερώσω σχετικά με τη χρήση της ιστορίας του στο βιβλίο των Αγγλικών και φυσικά, να ζητήσω την άδειά του για μελοποίηση των ποιημάτων. Για το πρώτο δεν είχε ιδέα (ούτε πολυσκοτίστηκε), το δεύτερο δεν τον εντυπωσίασε ιδιαίτερα. Με πληροφόρησε μάλιστα πως τα ποιήματα είχαν ήδη τραγουδηθεί - για την ακρίβεια, απαγγελθεί με συνοδεία κιθάρας - από τη μεγάλη Δανάη Στρατηγοπούλου (χωρίς ωστόσο να κυκλοφορήσουν ποτέ επίσημα), δίνοντάς μου να καταλάβω ότι οποιαδήποτε άλλη απόπειρα μελοποίησής τους δεν είχε νόημα ύπαρξης. Δεν ζήτησε καν να ακούσει τη μουσική μου. Κι έτσι, το project "πάγωσε" πριν καλά καλά ξεκινήσει.

Με όλο το σεβασμό στη μνήμη του Τάσου Παππά όσο και της Δανάης, με όλη μου την αγάπη και το θαυμασμό για το έργο και των δυο τους, η ταπεινή μου γνώμη είναι ότι στην τέχνη, καμιά συνεισφορά δεν περισσεύει. Κάθε φωνή, κάθε εκδοχή, εφόσον πηγάζει από γνήσια έφεση και έντιμη δημιουργικότητα, έχει και παραέχει νόημα ύπαρξης. Δίχως εκ προοιμίου συγκρίσεις και κατηγορηματικές αποτιμήσεις - οι οποίες, ειρωνικά, υπήρξαν και η αφετηρία των Τραγουδιών του Παθανάρες, έχοντας τόσο ταλαιπωρήσει τον ποιητή στα νεανικά του βήματα.

Αν και δεν έχω πια τις νότες, θυμάμαι ακόμα μερικές απ' τις μελωδίες που είχα τότε φτιάξει για τα Τραγούδια. Κάποια στιγμή, για την ιστορία, θα ανεβάσω ένα δυο δείγματα. Ίσως με μεξικάνικο ψευδώνυμο, ώστε να τιμήσω και το πνεύμα της συλλογής.

(Αθήνα, Μάρτιος 2023)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ευχαριστώ τη Βερίνα που μου το θύμισε!